Seanachas Phádraig Í Chrualaoi

Scríbhinní Béaloidis 10

Seán Ó Cróinín (a thóg síos) & Donncha Ó Cróinín (

I mBaile Bhuirne a rugadh Pádraig Ó Crualaoi, sa bhliain 1861. I bparóiste Chill na Martra a tógadh a athair, Diarmaid (‘Táilliúir Chrodhail’), fear a raibh aithne mhaith aige ar Mháire Bhuí Ní Laoire agus ar Bháldingí Ghort an Imill. Táilliúir fileata aerach ab ea Diarmaid, agus bhair roinnt dá chuid véarsaí grin I gcuimhne an phobail go dtí ár lá féin.

Ní raibh Pádraig na trí bliana déag slán nuair a chaith sé bualadh amach le cois a athar ag obair ar an gceird, agus ba bhearr gur bhris an fhilíocht amach ann féin. As sin amach bhí sí ar an rud ba mhó ar fad aige. Go luath ina shaol, nuair a oir dó cur lena raibh d’fhoghlaim na scoile air, b’éigean dó bheith ag brath ar leabhair Bhéarla toisc nach raibh a mhalairt d’oiliúint air. Ach nuair a bunaíodh an Conradh sa bhliain 1893 mhúin sé léamh agus scríobh na Gaeilge dó féin, agus go dtí lá a bháis níor mhaolaigh ar a dhúthracht fileata ar son na teanga agus na tíre.

Bhuaigh sé m’orchuid duaiseanna ag an Oireachtas agus ar fheiseanna, agus ba bhairid gur chuir an saol Fódlach aithne air faoina ainm chleite, ‘Gaedheal na nGaedheal’. Bhí sé ina Uachtarán ar Dhámhscoil Mhuscraí ó bunaíodh í sa bhliain 1925 go dtí gur chuir an bás fiod air sa bhliain 1949.

An seanós déanaimh a chleacht sé ina chuid duanta, agus d’fhoilsigh sé dhá chnuasach díobh. Tá leabhar gairid beathaisnéise uaidh i gcló chomh maith.

Bhí Seán Ó Cróinín mar chomharsa béal dorais ag Pádraig ón mbliain 1942, agus an bhliain ina dhiaidh sin thóg s’e síos ábhar an leabhair seo uaidh. Tá ranna, liricí agus dánta eile ann n’ar chuir an t-údar ina chnuasaigh féin, mar aon le ranna fáin agus blúirí seanchais. Ach is é an rud is luachmhaire ann ná an tuairisc atá tugtha aige ar shaol agus ar shaothar na bhfilí a mhair i gCo. Chorcaí agus ni oirthear Chiarraí sa tréimhse 1700-1850. Tá an seansaol liteartha curtha chomh cruthanta os comhair ár súl aige nár dheacair a chreidiúint gur mhair sé tríd an ré sin go léir, agus ní mór ná gur chreid sé féin é. An radharc breá breise seo atá anois again ar an Hidden Ireland t’a de bhua ag baint leis gur duine de bhuín na héigse féin atá á thabhair dúinn.

Níl leabhar eile mar é seo ann, ní lú ná mar a bheidh; agus ní bheadh sé seo féin again mura mbeadh Coimisiúm Béaloideasa Éireann.